Vanwege de coronacrisis staat de zorg momenteel onder grote druk. Onder andere de huisartsenpost (HAP) en spoedeisende hulp (SEH) hebben te maken met een toenemend aantal patiënten. De oorzaak is dat patiënten met een vermoeden van COVID-19 zich sneller melden of door de eigen huisarts sneller doorverwezen worden. Een snelle diagnose is van groot belang voor een effectieve behandeling van COVID-19. Veel mensen hebben hun huisarts echter geen uitdrukkelijke toestemming gegeven hun medische gegevens elektronisch beschikbaar te stellen voor latere raadpleging door bijvoorbeeld de HAP of SEH. Het kabinet heeft daarom een tijdelijke maatregel genomen waarmee medische gegevens ook elektronisch beschikbaar moeten zijn als iemand nog geen keuze heeft gemaakt. Maar hoe zat het ook alweer met toestemming en het delen van medische gegevens? En wat betekent deze maatregel voor de privacy van patiënten?
Wgbo
Aan de basis van alle zorgverlening liggen de bepalingen uit de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (Wgbo). Het medisch beroepsgeheim is hier een belangrijk onderdeel van en richt zich op een algemeen en een individueel belang. Het algemene belang is het waarborgen van de vrije toegang tot zorg, terwijl het individuele belang de bescherming van de privacy betreft. Voor de bescherming van de privacy van een patiënt geldt dat voor de uitwisseling van medische gegevens toestemming van de patiënt nodig is, tenzij de uitwisseling plaatsvindt met personen die direct betrokken zijn bij de geneeskundige behandelingsovereenkomst. Te denken valt aan assistenten, verpleegkundigen en collega’s die in het kader van de behandeling om advies worden gevraagd. Tussen deze personen geldt het medisch beroepsgeheim niet en mogen medische gegevens over de patiënt uitgewisseld worden.
Wabvpz
Het is echter ook mogelijk dat een zorgaanbieder medische gegevens via een elektronisch uitwisselingssysteem beschikbaar stelt. De gegevens kunnen pas op een later moment door een andere zorgaanbieder geraadpleegd worden. Het uitgangspunt bij de uitwisseling van medische gegevens via een elektronisch uitwisselingssysteem is neergelegd in artikel 15a Wet aanvullende bepalingen verwerking persoonsgegevens in de zorg (Wabvpz). Hierin is – kortgezegd – bepaald dat een zorgaanbieder slechts (bepaalde) medische gegevens voor anderen beschikbaar mag maken, zodra de patiënt daarvoor zijn uitdrukkelijke toestemming (‘opt-in’) heeft verleend aan zijn zorgverlener, zoals de huisarts. Momenteel hebben bijna acht miljoen Nederlanders dit gedaan.
Tijdelijke maatregel
Slechts een klein deel van de Nederlanders heeft nadrukkelijk aangegeven dat hun medische gegevens niet op deze wijze gedeeld mogen worden. Dit betekent dat ruim acht miljoen Nederlanders geen keuze hebben gemaakt. Omdat het kabinet in deze tijd van mening is dat gegevensuitwisseling niet in de weg mag staan van snelle en goede zorg, is bepaald dat ook gegevens van mensen die géén keuze hebben gemaakt elektronisch uitgewisseld mogen worden (‘opt-out’). Dit betekent een verdubbeling van het aantal mensen van wie medische gegevens uitgewisseld mogen worden.
In praktijk betekent dit dat medische gegevens elektronisch beschikbaar worden gesteld door zorgaanbieders, tenzij de patiënt nadrukkelijk heeft aangegeven dit niet te willen.
Waarborgen
De tijdelijke maatregel houdt niet in dat alle medische gegevens beschikbaar worden gesteld. Slechts een professionele samenvatting wordt beschikbaar gesteld voor inzage en gebruik door de HAP en SEH. Verder krijgt deze informatie een ‘corona-label’ waarmee de informatie na de coronacrisis eenvoudig verwijderd kan worden. Zo kunnen de oude regels (opt-in) na de crisis weer herleven.
Wel blijft als regel gelden dat voor het gebruik van medische gegevens op de HAP of de SEH in principe mondelinge toestemming aan de patiënt gevraagd moet worden. Alleen als de patiënt hier niet toe in staat is (bijvoorbeeld bij bewusteloosheid), mag de professionele samenvatting in het systeem door de HAP en SEH geraadpleegd worden.
Conclusie
De corona-crisis dwingt tot ingrijpende maatregelen, waaronder deze tijdelijke maatregel. Zonder deze maatregel kan het voor patiënten tot de ongewenste situatie leiden dat de medische samenvatting niet beschikbaar is, terwijl de patiënt tijdens zijn bezoek aan de HAP of SEH dat toch wel heel graag had gewild.
Het voordeel van deze maatregel is dat de medische gegevens in de vorm van een professionele samenvatting op voorhand en slechts tijdens deze coronacrisis via een elektronisch uitwisselingssysteem op de HAP en SEH beschikbaar zijn. Samen met het uitgangspunt dat mondelinge toestemming nodig is voordat de samenvatting geraadpleegd mag worden, wordt mijns inziens recht gedaan aan noodzaak snel tot effectieve behandeling van de patiënt over te gaan, terwijl tegelijkertijd binnen deze context de privacy van patiënten zoveel mogelijk wordt gewaarborgd. Voor zover de patiënt ertoe in staat is, behoudt hij dus het laatste woord over het gebruik van zijn medische samenvatting. Het wordt slechts tijdelijk wat eenvoudiger gemaakt. En dat kunnen we in deze ingewikkelde tijden goed gebruiken!
Heeft u vragen over dit onderwerp? Neem dan contact op met auteur Sander Roobol.
